15
17.09.2016, 18:40Lektura na 4 minuty

[Weekend z Kozakami 3] Skrzydła ze stali

Wizytówka zbrojnego ramienia Rzeczpospolitej Obojga Narodów, ozdoba „Potopu” i serialowych „Przygód pana Michała”, kawaleria unieśmiertelniona w piosnkach Sabatonu i na nadrukach odzieży patriotycznej(*), temat okładkowy trzecich Kozaków. Mowa oczywiście o...


Mateusz Witczak

… husarii, która na ponad dwa stulecia zdominowała pola bitew Europy środkowej i wschodniej.

Przy księciu została sama husaria — z daleka, rzekłbyś: bór ciemny, co prosto z pola wyrasta, groźna ławica żelaznych mężów, koni i kopii. Powiew wieczorny, szeleścił nad nimi proporcami, a oni stali cicho, nie rwąc się bez rozkazu do boju — cierpliwi, bo wytrawni i w tylu bitwach doświadczeni, i wiedzący, że ich udział krwawy nie minie (…) Wataha Kozaków gnała ku panu Zagłobie, wyjąc nieludzkimi głosami, a na karku jej siedzieli pancerni Polanowskiego. I byłby może pan Zagłoba znalazł śmierć pod kopytami, gdyby nie to, że husaria Skrzetuskiego wytopiwszy tych, za którymi szła w pościgu, wracała teraz, by wziąć w dwa ognie owe nadbiegające oddziały. Co widząc Zaporożcy rzucili się w wodę na to tylko, by uszedłszy mieczów, znaleźć śmierć w błotach i w głębokich dołach. Inni, którzy padli na kolana, błagając o litość, marli pod cięciami.


Komplementował skuteczność husarzy Sienkiewicz w  "Ogniem i Mieczem". W pierwszej części Trylogii formacja okazuje się kluczem do pokonania znacznie liczniejszych chorągwi tatarskich. Sam Mistrz nazywa kawalerzystów „żelaznymi jeźdźcami”, porównując  spustoszenie, jakie sieją na polu bitwy, do siły smoka.



A choć husaria okazywała się w polu kluczowa, była to zarazem formacja elitarna, złożona z zamożnej szlachty (uzupełnionej o pocztowych, zwanych również pachołkami. Zazwyczaj pochodzenia chłopskiego). Znacznie liczebniejsza była chociażby dragonia, wojsko poruszające się konno, ale walczące pieszo (nazwa wzięła się od siły ognia, jaką dysponowali wyposażeni w muszkiety dragoni) czy lekka jazda wystawiona przez mniej zamożną szlachtę (sławę zdobyli chociażby lisowczycy, walczący podczas wojny polsko-rosyjskiej w latach 1609-1618).

Początki husarii możemy wywieść od węgierskich raców, którzy robili wrażenie zwrotnością i odpornością na trudne warunki terenowe. To ważne, bo kopijnicy, na których opierała się polska jazda pod rządami Jagiellonów, częstokroć po utracie konia okazywali się bezużyteczni. Ciężki rynsztunek (pełna zbroja płytowa, ograniczająca widoczność przyłbica) sprawiał bowiem, że częstokroć grzęźli oni w błocie i stanowili łatwy łup dla ruchliwej kawalerii tatarskiej.  

O ile jednak węgierscy racowie z czasem przekształcili się w huzarów, lekką jazdę właściwie pozbawioną zbroi, Polacy dozbroili formację w kolczugi, szyszaki i okrągłe tarcze zwane kałkanami (w 1576 roku chorągwie husarskie ujednolicił Stefan Batory). Przyozdobione orlimi piórami, ponadmetrowe skrzydła nie były obowiązkowym elementem wyposażeniem husarza (w przeciwieństwie do napierśnika, karwasza, łapawic i kopii, mierzącej od 4,5 do nawet 6 metrów!), acz mogły one utrudniać przeciwnikowi atak na jeźdźca bądź straszyć konie nieprzyjaciela. Bardzo często husarze przedstawiani są w popkulturze z narzuconymi na zbroje lamparcimi skórami, acz równie często bywały to skóry dzików, lwów czy tygrysów (zawsze drapieżników, nigdy roślinożerców). Takie okrycie nie spełniało zresztą wyłącznie funkcji ozdobnej. Osłaniało szczeliny zbroi przed klingami mieczy, doskonale chroniło także przed wilgocią czy przegrzewaniem. No i miało (podobnie jak słynne skrzydła) przestraszyć nacierającego wroga. Oddajmy zresztą głos Girolamo Lippomano, weneckiemu ambasadorowi, który tak charakteryzował ten element husarskiego wyposażenia:

[Polacy] używają w trakcie działań wojennych wszelkich środków, by pokazać, [że jest ich] tak wielu, jak to tylko możliwe, a żeby przestraszyć wroga, mają sami, jak i na koniach, nieskończone [ilości] piór, [noszą] orle skrzydła, skóry lampartów i niedźwiedzi.



Husaria wsławiła się spektakularnymi szarżami pod Chocimiem i Kircholmem, formacja odegrała też kluczową rolę podczas odsieczy wiedeńskiej, spektakularnego zwycięstwa hetmana Jana Sobieskiego nad Karą Mustafą, które urosło później do miana romantycznej legendy.

Husarze nacierali w zwartym szyku, rozluźniając go wyłącznie celem przegrupowania bądź będąc pod ostrzałem wrogiej artylerii. Najczęściej atakowano przebijającymi zbroje kopiami (zwanymi "drzewkami"), acz na wyposażeniu jazdy znajdowały się także pistolety i krótkie strzelby (bandolety). Niekiedy wystarczyło, że husaria jednym tylko uderzeniem wdzierała się w szeregi piechoty, acz pod Kircholmem, pod którym Szwedzi zgromadzili aż trzykrotnie większe siły, taran konnych musiał nacierać kilkanaście razy. Z drugiej jednak strony – straty strony polskiej, dowodzonej przez Jana Karola Chodkiewicza wynosiły ok. 100 husarzy, tymczasem poległo aż 8000 Szwedów! Jeszcze bardziej niebywała była wiktoria Stanisława Żółkiewskiego, który mając pod komendą raptem 3 tysiące zbrojnych, rozgromił połączone siły Moskwy i Sztokholmu.

W połowie XVIII wieku, w związku z osłabieniem Polski i rozwojem przeszkód antykawaleryjskich, husaria powoli przechodziła do lamusa historii i częściej niż w polu, odnajdywała się na galowych paradach wojskowych. Wiek wcześniej, gdy Rzeczpospolitą targały konflikty o Inflanty (ze Szwedami), najazd Tatarów, ekspansja Turcji czy spory z rosyjskim carem, była jednak zbrojnym filarem naszych sił. I będzie nim także w trzeciej odsłonie Kozaków, gdzie husaria stanowi jeden z oddziałów polskiej frakcji.

(*) chyba że nadruk się spierze przy drugim praniu. Zdarza się.
 


Redaktor
Mateusz Witczak

Do lutego 2023 prowadziłem serwis PolskiGamedev.pl i magazyn "PolskiGamedev.pl", wcześniej przez wiele lat kierowałem działem publicystyki w CD-Action. O grach pisałem m.in. w Playu, PC Formacie, Playboksie i Pikselu, a także na łamach WP, Interii i Onetu. Współpracuję z Repliką, Dwutygodnikiem i Gazetą Wyborczą, często można mnie przeczytać na łamach Polityki, gdzie publikuję teksty poświęcone prawom człowieka, mniejszościom i wykluczeniu.

Profil
Wpisów3462

Obserwujących20

Dyskusja

  • Dodaj komentarz
  • Najlepsze
  • Najnowsze
  • Najstarsze